Мемлекет басшысының Өзбекстан Республикасына ресми сапары барысында көрші елдің Президентімен өңірдегі экологиялық жағдайды жақсарту үшін бірлескен шараларды, оның ішінде Арал теңізінің түбіне ағаш отырғызуды іске асыру қажеттігі атап өтілді, деп хабарлайды EL.kz ақпарат агенттігі.
Қазақстан Аралды құтқару жұмыстарын тоқсаныншы жылдардың басында бастады. Көкарал бөгетін салудан басқа, оның көмегімен Аралдың солтүстік бөлігін құтқаруға мүмкіндік туды, теңіздің құрғаған түбінде ауқымды жұмыстар жүргізілді.
Ғалымдар содан кейін өмір сүруге жарамсыз топырақты зерттеді. Бұл ландшафт 90-шы жылдардың басында тұзы мен қабығы жоғары батпақты топырақтың үлкен массивтерін ұсынды. Уақыт өте келе ылғал кетіп, тұз ондаған мың шақырымға шаңды дауылмен тарады.
Ғалымдар Арал тұзын Гималай мен Кордельердің шыңынан, сондай-ақ антарктикалық пингвиндердің қанынан тапты. Экологиялық жағдай Арал аймағында да едәуір нашарлады: су көздері жойылып, қалғандары тұздалды. Бұл өз кезегінде жергілікті тұрғындарда тыныс алу жолдарының асқазан-ішек және жүрек-қан тамырлары ауруларының өсуіне әкелді.
1994 жылдан бастап ғалымдардың пікірінше, Аралдың түбіндегі топырақ өсімдіктердің кейбір түрлерін отырғызуға жарамды болды. Төтенше жағдайларға ең төзімді болып - қара сексеуіл табылады. 30 жастағы екпелер қазір флора мен фауна қалыптасқан тығыз қопалар болып табылады. Шөл өсімдіктерінің басқа түрлері өсе бастады және жануарлар әлемі дамыды. Бүгінде Барсакелмес қорығының аумағында және жалпы Арал аймағында жәндіктердің 1000 түрі, бауырымен жорғалаушылардың 100 түрі және Қызыл-кітапқа енген сүтқоректілері мекендейді. Табиғатты жандандырудың ең жарқын мысалы – құлан популяциясы, егер 80-ші жылдары қорық аумағында 14 болса, қазір 837 болды. Сонымен қатар, олармен бірге шөлді қарақұйрық бөкендері Барсакелмес қорығында 200-ден асады.
2008-2009 жылдардағы екпелерде сексеуілдің өзін-өзі өсірудің керемет қасиеттері көрінеді. Сексеуілдің ұзын қатарлары әр 35 метр сайын кезектесіп отырады.
Сексеуіл тұқымдары-бұл 3-4 жапырақшамен қоршалған жеңіл дәндер бұл сексеуілге өз ұрпақтарын жүздеген метрге таратуға мүмкіндік береді, осылайша дәлізде екінші ұрпақ сексеуілдің тығыз орманы пайда болғанын байқауға болады. Сонымен қатар, 2018-2019 жылдардағы екпелерде байқалатын сексеуілдің тағы бір бірегей қасиеті, бұл жоба Оңтүстік Кореяның қаржылық қолдауымен жүзеге асырылды. Мұнда салыстырмалы түрде жас ағаштар 2-2, 5 метрге дейін өсті, олардың әрқайсысының тамыр жүйесі 10 тоннаға дейін құм ұстайды, бұл жердің одан әрі шөлейттенуіне жол бермейді. Сексеуіл отырғызу жобасын іске асыру жылдарында бірегей әдістеме әзірленді (әлемнің ешбір жерінде құрғатылған және сортаң топырақтарда ағаштар отырғызылмайды), өңірде Қазалы қаласында қуаты миллион дана көшет питомнигі жұмыс істейді. Мұнда ең жақсы тұқым сорттары жиналады, маринадталған және Арал теңізінің түбіне жақын топыраққа отырғызылады. Осылайша, жергілікті төтенше жағдайларға бейімделген көшеттер алынады.
Ағаш отырғызудың бірнеше әдістері бар. Олардың біріншісі қолмен отырғызу-көктемде және күзде қысқа уақыт аралығында, шамамен 10-15 күн топырақта максималды ылғал сақталған кезде, Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитетінің Орман шаруашылығы қызметкерлері мен еріктілер тереңдігі 30-40 сантиметр болатын кішкене тесік жасап, тамырларын арнайы ерітіндімен өңдейтін көшеттер отырғызады. Өсімдіктерді мол ылғалдандырады және тыңайтқыштармен қамтамасыз етеді. Бұл әдіс өмір сүрудің жоғары деңгейіне қол жеткізуге мүмкіндік береді, бірақ аз өнімді және еңбекті қажет етеді. Қазақстандық мамандар да механикалық отырғызуды пайдаланады, оның көмегімен үлкен аумақтарға ең көп көшет отырғызуға болады. Көршілес Өзбекстанда-аэропосев пайдаланылады, ұшақтан қанатсыз тұқымдар арнайы дайындалған бороздарға тасталады. Қазақстандық ғалымдар жүргізген сынақтар бұл әдістің өмір сүру деңгейі ең төмен екенін көрсетеді. Жалпы, жоғарыда сипатталған экстремалды жағдайларды ескере отырып, сексеуілдің өмір сүру деңгейі 27-30% құрайды бұл халықаралық ғалымдар қауымдастығы мойындаған қазақстандық ағаш өсірушілердің табысы.
2021 жылы Мемлекет басшысы 5 жыл ішінде 2 млрд ағаш отырғызуды тапсырды. Бүгінгі күні 2021 жылдан 2023 жылға дейін Арал теңізінің құрғаған түбінде 544,5 мың алаңда орман мелиорациялық жұмыстар орындалды, оның ішінде: (2083,4 тонна сексеуіл/галофит тұқымы және 25,8 млн. сексеуіл тұқымы егілді.
2021 жылы -101,1 мың га (Қызылорда облысының әкімдігі - 37,1 мың га, Министрлік-64 мың га);
2022 жылы - 250 мың га (Қызылорда облысының әкімдігі-95,5 мың га, Министрлік-154,5 мың га);
2023 жылы – бөлінген қаражат шеңберінде 193,4 мың га (Қызылорда облысының әкімдігі – 100 мың га, Министрлік-93,4 мың га).
2024 жылы 275 мың га алқапта ағаш отырғызу жұмыстарын жүргізу жоспарлануда, оның ішінде: (Қызылорда облысының әкімдігі – 100 мың га және Министрлік – 175 мың га).
- Көктемгі орман отырғызу - 65 мың га;
- Күзгі орман отырғызу жұмыстары - 210 мың га.
Қазіргі уақытта жоспарланған көктемгі орман отырғызу жұмыстары 30 мың гектарға орындалды. 10 сәуірге дейін жұмыстар толығымен аяқталады. 2025 жылы - 280 мың га (Қызылорда облысының әкімдігі - 100 мың га және Министрлік-180 мың га.