Адамның материалдық әл-ауқаты, еркіндігі мен болашақтағы тұрақтылығы көбіне оның қаржылық сауаттылығына байланысты. Өкінішке қарай, көп адам табыс табудың жолдарын іздеумен қатар, табыс тапқан ақшасын үнемді пайдалана алмайды. Бұл – білімнің, тәжірибе немесе тәртіптің жетіспеуінен туындайтын мәселе. «Ақша қолдың кірі» деген ұғым қазақ халқында бар болса да, қазіргі заман бұл көзқарасты жаңаша бағалауды талап етеді.
Ақшаны жинау мен үнемдеу – тек бай болу үшін емес, өмірдің күтпеген жағдайларына дайын болу, мақсаттарға жету, өз еркіндігің мен тыныштығыңды қамтамасыз ету үшін қажет. Бүгін біз ақшаны тиімді басқарудың негізгі қағидаларын, жинау мен үнемдеудің жолдарын қарастырамыз. Сондай-ақ, табысы аз адам қалай ақша жинай алады деген сұраққа да тоқталамыз.
Ақшаға деген көзқарасты өзгерту
Ақшаны басқарудың алғашқы қадамы – өз қаржыңызға деген көзқарасыңызды өзгерту. Көп адам ақша жетіспеушілігін сыртқы жағдайлардан көреді: жұмыс аз, жалақы төмен, баға қымбат. Алайда шын мәнінде, қаржылық жағдайдың негізі адамның өз қаржысын қалай басқаруына байланысты. Ақша – құрал. Оны дұрыс пайдаланған адам ғана өзінің мақсат-мүдделеріне жетеді.
Нақты мақсат қою
Ақша жинау мен үнемдеудің ең бірінші әрі маңызды қадамы –нақты мақсат қою. Көп адам ақша жинауға ниетті болғанымен, нақты не үшін жинап жатқанын өзі де білмейді. «Жинап қойсам, жаман болмайды», «ертеңгі күнге керек болар» деген сияқты жалпы сипаттағы тілектер нақты нәтиже бермейді. Өйткені адамға күнделікті тұрмыстың ұсақ-түйек шығындары маңыздырақ көрініп тұрады да, ол алыс бір күні қажет болатын, анықталмаған мақсат үшін қаржысын кейінге қалдыруға онша мән бермейді. Ал егер алдыңызда айқын мақсат тұрса, ол сізге әр әрекетіңізді саралап, әр теңгені не үшін сақтап отырғаныңызды еске салып тұрады. Мақсат сіздің ішкі мотивацияңызды оятады.
Мысалы, сіз: «Келесі жылы жазда Түркияға барып демалғым келеді. Маған билет, қонақүй, күнделікті шығындар үшін шамамен 700 000 теңге керек. Алдымда 10 ай уақыт бар» деп нақты мақсат қойсаңыз, сізге айына шамамен 70 000 теңгеден бөлу қажет екенін түсінесіз. Бұл мақсат бір жағынан нақты (қайда барасыз, қанша теңге керек), екінші жағынан өлшенетін (айына қанша теңге жинау керек), үшіншіден – мерзімі бар (қашан қажет болады). Мұндай мақсат адамды әрекетке итермелейді. Осы тәсілді қаржылық жоспарлауда «SMART» деп атайды – яғни мақсат нақты, өлшенетін, қолжетімді, маңызды және мерзімді болуы қажет.
Мақсат әр адам үшін әртүрлі болуы мүмкін. Біреу үй алғысы келеді, біреу көлік, біреу бизнес бастау үшін бастапқы капитал жинағысы келеді. Енді бірі баласының болашағына, мысалы, оқуға ақша жинап жүр. Қаражатты сақтап үйренгісі келген адамға өзіне шын мәнінде маңызды не нәрсе екенін анықтау маңызды. Егер сіз шынымен жүрегіңізбен қалайтын бір нәрсеге ақша жинап жатсаңыз, сіз үшін уақытша қанағаттанудан бас тарту да оңайырақ болады. Өзіңізге сұрақ қойып көріңіз: «Осыдан бес жыл өткенде мен не нәрсеге ақша салғаныма өкінбеймін?». Осы сұрақтың жауабы сіздің шынайы мақсатыңыз болуы мүмкін.
Сондай-ақ, мақсатты көз алдыңызда ұстап жүру маңызды. Психологиялық тұрғыдан, визуализация (көру арқылы елестету) әдісі жақсы жұмыс істейді. Яғни, арманыңыздағы үйдің, көліктің, саяхаттағы елдің суретін тоңазытқышқа, күнделікке, телефоныңыздың экранына қойып қойыңыз. Бұл сіздің миыңызға үнемі «мен не үшін тырысып жүрмін» деген сигнал беріп отырады. Кейде мотивация төмендеп кеткенде осы көрнекілік қайтадан шабыт береді.
Ақша жинау жай ғана қаржы үнемдеу емес, бұл ең алдымен өмір салтын өзгерту, өзін тәрбиелеу процесі. Ал бұл өзгеріс әрқашан мақсаттан басталады. Мақсат бар жерде жүйе пайда болады. Жүйе бар жерде нәтиже болады.
Мотивацияны сақтау
Ақша жинауды бастаған адамның ең үлкен сынағы – оны орта жолда тастап кетпеу. Басында шабытпен, жігермен іске кірісіп, алғашқы апталарда, тіпті айларда жақсы нәтиже көрсетіп жүрген адамның өзі уақыт өте келе бұрынғы қаржылық әдеттеріне қайта оралып кетуі мүмкін. Себебі мотивация – тұрақты емес, ол күн сайын өзгеріп тұрады. Бүгін шабытпен, үнемшіл көңіл күймен жүрсіз, ертең көңіл-күйіңіз түссе немесе сыртқы факторлар (жеңілдіктер, достардың ұсынысы, әлеуметтік желідегі сән-салтанатқа толы өмір) әсер етсе, жоспардан ауытқып кетуіңіз әбден мүмкін. Сондықтан мотивацияны сақтау – жинақ процесінің маңызды әрі қиын бөлігі.
Ең алдымен түсіну керек: мотивацияны ішкі және сыртқы деп екіге бөлуге болады. Сыртқы мотивация – мысалы, әлеуметтік желіде өзіңізді көрсеткіңіз келуі, біреуге дәлелдеу немесе бір оқиғаға дейін ақша жинау ниеті. Ал ішкі мотивация – бұл сіздің арман-мақсатыңызбен, болашақтағы өміріңізбен, отбасыңыздың жағдайымен тығыз байланысты шынайы құндылық. Сыртқы себептер уақытша, ал ішкі себеп тұрақты әрі терең. Сондықтан ең алдымен ішкі себепті анықтап алыңыз: «Мен не үшін ақша жинап жүрмін? Бұл менің өмірімді қалай өзгертеді?».
Мотивацияны сақтаудың бір жақсы жолы – үнемі өз жетістіктеріңізді байқап, бағалап отыру. Ай сайынғы нәтижені жазып, кішкентай болса да жетістіктерге қуана білу өте маңызды. Айдың соңында: «Міне, осы айда 50 000 теңге артық қалдыра алдым», – деп өзіңізді мақтап қойсаңыз, келесі айға деген сеніміңіз артады. Адам өз прогресін көрген сайын, мотивациясы күшейеді. Тіпті кішкентай жетістіктердің өзі үлкен өзгеріске бастайтынын ұмытпаңыз.
Кейбір адамдар мотивациясын сақтау үшін өзіне арнайы қаржылық марафон жариялап, күнделік жүргізіп, әр апта сайын не үнемдегенін, неден бас тартқанын жазып отырады. Бұл да бір жақсы тәсіл. Егер жоспардан ауытқысаңыз, өзіңізге сыни көзбен қарап, себептерін талдаңыз. Бірақ өзіңізді қатты жазғырудың қажеті жоқ. Қателік – үйренудің бір бөлігі. Маңыздысы – қайта оралып, жалғастыру.
Сондай-ақ өз арманыңызды жиі еске түсіріп, визуализация жасаңыз. Армандаған үйіңіз, саяхатыңыз, көлігіңіз, немесе ата-анаңызды қуантқыңыз келетін бір сәт – осының бәрін көз алдыңызға жиі елестетіңіз. Тіпті телефон фонына соған байланысты сурет қойып, күнде көріп жүрсеңіз, санаңыз оны нақты мақсат ретінде қабылдай бастайды. Сол сәтке жақындап келе жатқаныңызды сезіну – керемет мотивация.
Ақша жинау барысында ішкі тәртіп пен тұрақтылық маңызды екенін ұмытпаған жөн. Бастапқыда бәрі оңай көрінеді, бірақ уақыт өте келе қызығушылық төмендейді. Сол кезде мотивацияны тек сезімге емес, әдетке сүйеу керек. Қарапайым тілмен айтқанда, мотивация болмаса да, жүйе жұмыс істеуі тиіс. Егер белгілі бір күндері, мысалы, әр жалақы түскен күні, міндетті түрде белгілі бір соманы жинақ шотына аударатын тәртіп қалыптастырсаңыз, ол автоматты түрде әдетке айналады. Әдет – мотивациядан да күштірек.
Бюджетті басқару
Ақша жинауда нақты нәтижеге жету үшін ең тиімді құралдың бірі –бюджетіңізді басқару. Бюджет дегеніміз – бұл сіздің табысыңыз бен шығыныңызды алдын ала жоспарлау. Көп адам өз шығынын тек шот келгенде немесе әмиян босап қалған кезде ғана байқай бастайды. Бірақ бұл – бақылау емес, салдардың салдары. Ал нағыз қаржылық тәртіп – әр теңгені жоспарлап, әр шығынды есепке алып отырудан басталады. Бюджетіңізді басқару – өз қаржыңызды саналы түрде басқаруға, үнемдеу мүмкіндіктерін көруге және жинақтың нақты көлемін анықтауға жол ашады.
Бюджет басқарудың алғашқы қадамы – табысты есептеу. Бұл – жалақы, қосымша табыс, шәкіртақы, жәрдемақы секілді барлық тұрақты және тұрақсыз кірістер. Көпшілік табысын білсе де, шығынын нақты біле бермейді. Сондықтан екінші маңызды қадам – шығындарды толық тіркеу. Бір ай бойы неге ақша кеткенін жазып жүрсеңіз, сізді таңғалдыратын қызық деректер ашылады: қажетсіз жазылымдар, жиі ішілетін кофе, мейрамханадағы кездейсоқ кездесулер немесе «майда-шүйде» деп жүріп, ай соңында үлкен сомаға айналатын шығындар. Осыларды анықтау – үнемдеудің кілті.
Шығындарды негізгі категорияларға бөліп жазып жүрген ыңғайлы:
– Тұрақты төлемдер (пәтерақы, коммуналдық қызметтер, несие);
– Азық-түлік;
– Көлік және жол ақысы;
– Байланыс, интернет;
– Денсаулық, дәрі-дәрмек;
– Киім-кешек;
– Ойын-сауық, кафе, кино;
– Тосын жағдайлар (жедел жөндеу, туған күн, той-мереке);
– Жинақ.
Осындай нақты жіктеу арқылы қай салаға қанша қаржы кететінін көріп, артық шығындарды қысқартуға мүмкіндік туады. Енді осыдан кейін жинақ үшін қанша ақша бөле алатыныңыз айқындалады.
Бюджеттің ең танымал әрі тиімді әдістерінің бірі – 50/30/20 қағидасы. Бұл жүйеде табыстың 50%-ы негізгі қажеттіліктерге (тұру, тамақ, транспорт), 30%-ы қалауыңызға (киім, ойын-сауық, кафе), ал 20%-ы жинақ пен қарызды жабуға кетеді. Бұл үлгі әркімге бірдей сай келе бермесе де, қаржыңызға қарай икемдеуге болады: біреу 20%-ды емес, 10%-ды ғана жинай алады, бірақ ең маңыздысы – бұл әдетті тұрақты сақтау.
Көп адамда бюджеттік есебін бір ай жазып көріп, кейін тастап кетеді. Бірақ шынайы тиімділік жүйелілікпен келеді. Жыл сайын, ай сайын өзгеріп тұратын өмір жағдайларына байланысты бюджет те қайта қаралып отыруы тиіс. Кейде табыс көбейеді, кейде шығын өседі – осындай кезде ескі жоспарды жаңарту қажет.
Қазір бюджетті есептеуге көмектесетін көптеген құралдар бар – Excel кестелері, Google Sheets, мобильді қосымшалар (мысалы, CoinKeeper, ZenMoney, Monefy, YNAB), тіпті қолмен жазатын қаржы күнделіктері. Ең бастысы – сізге ыңғайлы және күнделікті қолдануға бейім құралды табу. Кейбір адамдар қарапайым дәптерге жазады – бұл да тамаша тәсіл, себебі жазу барысында адам өзінің ақшаға деген қатынасын тереңірек түсінеді.
Автоматты жинақтау жүйесін енгізу
Автоматты жинақтау жүйесі – бұл қаржыңызды жинақтау процесін жеңілдететін және тәртіпке салатын тиімді әдіс. Бұл жүйенің басты ерекшелігі – сіздің табысыңыз түскен бойда алдын ала белгіленген сома немесе пайыз жинақ шотына автоматты түрде аударылады. Осылайша, жинақтау процесі сіздің жеке ерік-жігеріңізге тәуелді болмайды.
Автоматты жинақтау жүйесінің басты артықшылықтарының бірі – бұл жинақтауды әдетке айналдыру. Әдетте, адам табысын алған кезде, оны жұмсауға оңай көшуі мүмкін. Ал автоматты жүйе сол сәтте-ақ ақшаңызды жинақ шотына аударады. Бұл қаржыны жұмсауға емес, жинақтауға мүмкіндік береді. Нәтижесінде, қаржылық тәртіп қалыптасады және ақша жинау процесі тұрақты түрде жүргізіледі.
Бұдан басқа, автоматты жинақтау жүйесі қаржылық мақсатқа жетуді жеңілдетеді. Егер сізде белгілі бір мақсат болса, мысалы, демалысқа немесе жаңа техника сатып алу үшін ақша жинауды қаласаңыз, автоматты аударымдар бұл процессті жеңілдетеді. Осы жүйе арқылы ақша жинау әрекетінің механизмі қарапайым әрі жүйелі болады. Сонымен қатар, бұл жүйе қаржылық қауіпсіздік пен еркіндікке әкеледі. Сіз өзіңізді күтпеген шығындардан қорғап, болашақта үлкен мақсаттарыңызға жақындай түсесіз.
Бұл жүйені енгізудің бір жолы – банктердің автоматты аударым қызметін пайдалану. Қазіргі таңда көптеген банктер табысыңыз түскенде белгілі бір соманы автоматты түрде жинақ шотына аударуға мүмкіндік береді. Бұған қоса, мобильді қосымшалар да өте тиімді. Банктердің қаржылық қосымшаларында арнайы «автоаударым» немесе «төлемдерді бөлу» қызметтері бар.
Автоматты жинақтау жүйесін қолдану қаржылық тәртіпті сақтауға және ақша жинаудың тұрақты дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Бұл жүйені пайдалану арқылы сіз қаржылық мақсаттарыңызға тиімді және оңай жолмен жетесіз.
Күнделікті шығындарды бақылау
Күнделікті шығындарды бақылау – бұл ақша жинау мен қаржыны тиімді басқарудың маңызды бөлігі. Адамдар көбіне өздерінің күнделікті шығындарын назардан тыс қалдырып, ұсақ-түйек заттарды сатып алады. Нәтижесінде, бұл шағын шығындар ай соңында үлкен сомаға айналып, жалпы қаржылық жағдайды қиындатуы мүмкін. Сондықтан күнделікті шығындарды бақылау маңызды болып есептеледі. Бұл процесс сіздің қаржылық тәртіпті сақтауыңызға және ақшаны тиімді жұмсауыңызға мүмкіндік береді.
Алдымен, күнделікті шығындарды бақылау үшін сізге нақты қандай шығындар барын түсіну қажет. Өзіңіздің барлық шығындарыңызды жазып отыру немесе белгілі бір мобильді қосымша арқылы бақылау – өте маңызды. Әрбір сатып алуды, жол жүру шығындарын, тамақтану мен тұрмыстық қажеттіліктерді қадағалау сіздің нақты қаржылық жағдайыңызды түсінуге көмектеседі.
Бірнеше ай бойы шығындарыңызды жазып жүргеннен кейін, сіз осы қаржылық әдеттерді бағалауға мүмкіндік аласыз. Мысалы, ай сайын бірдей мөлшерде шағын заттар немесе қызметтер сатып алу арқылы ақшаңызды тек қажетсіз нәрселерге жұмсап отырғаныңызды байқап қалуыңыз мүмкін. Осыдан кейін, сіз шығындарды азайту жолдарын іздеуге кірісесіз. Кейбір шығындарды кейінге қалдыруға немесе кейбір өнімдер мен қызметтерді басқа, арзанырақ баламалармен алмастыруға болады.
Күнделікті шығындарды бақылау процесі көптеген сандық құралдармен қолжетімді. Мобильді қосымшалар, мысалы, Mint, YNAB (You Need a Budget), немесе қазақ тілінде қолжетімді басқа қаржылық қосымшалар, сіздің барлық қаржылық операцияларыңызды автоматты түрде тіркеп, шығындар туралы есептер жасайды. Бұл қосымшалар арқылы сіз өзіңіздің бюджеттік шектеріңізді белгілеп, сол шектерден асқан шығындар туралы ескертулер ала аласыз.
Күнделікті шығындарды бақылаудың тағы бір маңызды артықшылығы – ақшаңызды нақты мақсаттарға бағыттау мүмкіндігі. Мысалы, сіз ай сайын белгілі бір сома жинақтау үшін белгілі бір категорияларды бақылап, артық шығындардан сақтануға тырысасыз. Егер бір айда артық шығындар байқалса, келесі айда оларды азайту үшін түзетулер енгізесіз.
Сондай-ақ, шығындарды бақылаудың тағы бір пайдалы әдісі – бұл шығындардың санаттарға бөлінуі. Мысалы, азық-түлік, көлік шығындары, тұрмыстық заттар, көңіл көтеру, денсаулық сақтау және басқа да категорияларға бөлініп, әрбір санат бойынша қанша қаражат жұмсалғанын анықтау керек. Бұл әдіс шығындардың қандай категорияда көп екенін анықтап, сол бойынша үнемдеудің жолдарын ұсынуға мүмкіндік береді.
Егер сіз шығындарды бақылап, бюджетті қадағалап отырсаңыз, қарыздан арылуға және қаржылық мақсаттарға жетуге жақындағаныңызды сезесіз. Бұл үнемдеу дағдысын қалыптастыру арқылы сіз өз қаржылық жағдайыңызды реттеп, болашақта сенімді қаржылық жағдайға қол жеткізе аласыз.
«Қаражатыңды өзіңе төле» қағидасын ұстану
«Қаражатыңды өзіңе төле» қағидасы – бұл ақшаны жинақтау мен қаржыны тиімді басқарудың негізі болып есептелетін маңызды принцип. Қарапайым тілмен айтқанда, бұл қағида бойынша сіз табысыңыздың бір бөлігін бірінші кезекте өзіңіздің болашаққа арналған жинақтарыңызға немесе инвестицияларыңызға аударуыңыз керек. Басқаша айтқанда, ең алдымен өзіңізге, яғни қаржылық қауіпсіздік пен болашаққа жұмсайтын ақшаңызға «төлем жасау» керек. Бұл қағида қаржылық тәртіпті сақтауға, жоспарлы түрде ақша жинауға және қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз етуге көмектеседі.
Бұл қағиданың негізгі идеясы – сіздің табысыңыздың бір бөлігі автоматты түрде жинақ шотына немесе инвестицияға бағытталуы керек. Бұл жалақыңыз немесе басқа кірістеріңіз түскен сәтте ең бірінші орында тұратын міндет болып саналады. Мысалы, егер сіздің ай сайынғы табысыңыз 200 000 теңге болса, онда осы соманың 10-20%-ын өзіңізге «төлем» ретінде жинақ шотына аудару керек. Бұл жүйелі түрде ақша жинақтауға мүмкіндік береді және оны қажетсіз шығындарға жұмсап қоймау үшін тәртіпті сақтауға көмектеседі.
«Қаражатыңды өзіңе төле» қағидасы әрқашан тиімді әрі тұрақты жинақтауды қолдайды. Егер сіз өзіңізге бірінші кезекте төлем жасасаңыз, бұл қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз етуге және болашақта үлкен мақсаттарға жетуге мүмкіндік береді. Көп жағдайда адамдар өз қажеттіліктерін қанағаттандыруды бірінші орынға қойып, артық шығындардан аулақ болуға тырыспайды. Бірақ бұл қағиданы ұстану, жинақтау үшін тұрақты әрі жоспарлы түрде ақша бөлу қаржылық мақсаттарға жету жолын жеңілдетеді.
Бұл қағиданың тағы бір маңызды аспектісі – бұл дағдыны өзіңіздің қаржылық әдеттеріңізге айналдыру. Егер сіз әр ай сайын болашаққа арнап белгілі бір сома жинайтын болсаңыз, бұл ақша жинау процесі сіз үшін әдетке айналады. Жинақтау қиын емес болады, өйткені бұл күнделікті шығындардан бөліп қойған белгілі бір пайызды аударатын тұрақты процеске айналады. Мұндай жүйе ақшаны ұтымды жұмсауға, қажетсіз шығындардан аулақ болуға мүмкіндік береді.
Сондай-ақ, бұл қағиданы пайдалану сіздің болашақтағы қаржылық мақсаттарыңызға жетуге көмектеседі. Мысалы, зейнетақыға жинақтау, үй сатып алу, балаларыңыздың білімін қаржыландыру немесе басқа да ұзақ мерзімді жоспарлар үшін ақша жинауға бұл қағида өте пайдалы. Тіпті қысқа мерзімді мақсаттар үшін де бұл әдіс қолайлы – мысалы, қысқы демалысқа, саяхатқа немесе үлкен сатып алуға ақша жинау.
Қаражатты өзіңізге төлеу қағидасы тек ақша жинауды ғана емес, сонымен бірге қаржылық жауапкершілікті де арттырады. Бұл принцип сізді өз қаржыңызға басымдық беріп, қарыздардан арылуға, артық шығындарды болдырмауға және қаржылық тәуелсіздікке жетуге бағыттайды. Бұл жүйелі түрде ақша жинау мен қаражатты ұтымды басқарудың негізі болып есептеледі.
Арзан емес, тиімді сатып алыңыз
«Арзан емес, тиімді сатып алу» қағидасы – бұл ақшаны үнемдеу мен дұрыс басқарудың маңызды принциптерінің бірі. Бұл принцип сатып алуларды тек баға бойынша емес, оның сапасы мен қажеттілігі тұрғысынан бағалауды білдіреді. Арзан өнімдер көбінесе сапасыз болып, ұзақ мерзімде қосымша шығындар туғызуы мүмкін. Ал тиімді сатып алу – бұл жоғары сапалы, ұзақ уақыт бойы қызмет ететін тауарға ақша салу.
Тиімді сатып алу үшін:
Тиімді сатып алу арқылы сіз уақыт өте келе көп шығындардан сақтанып, ақшаны дұрыс жұмсай аласыз.
Абонементтер мен жазылымдарды қарап шығу
Абонементтер мен жазылымдарды қарап шығу – қаржыны тиімді басқарудың маңызды аспекті. Көп адамдар ай сайын немесе жыл сайын төленетін абонементтер мен жазылымдарды қажетсіз жалғастырып, оларды пайдалану жиілігіне немесе қажеттілігіне қарамай төлеуді жалғастырады. Бұл шығындар көбінесе автоматты түрде жаңартылып, уақыт өте келе айтарлықтай ақша жұмсауға әкелуі мүмкін. Сондықтан абонементтер мен жазылымдарды қарап шығу қаржылық тәртіпті сақтауға және қажетсіз шығындардан аулақ болуға көмектеседі.
Барлық тұрақты төлемдер мен жазылымдарды қайта қарап, олардың қаншалықты пайдалы екендігін бағалаңыз. Мысалы, спортзалға жиі бармасаңыз, оның аса қажеті болмауы мүмкін. Осылайша, сіз жиі пайдаланбайтын немесе қажетсіз жазылымдарды тоқтатып, сол ақшаңызды басқа маңызды мақсаттарға жұмсай аласыз.
Қосымша табыс көзін табу
Қосымша табыс көзі – бұл қаржылық жағдайыңызды жақсартудың және ақшаны жинаудың тиімді жолы. Басты табысыңыздан бөлек, қосымша табыс көзін табу сіздің қаржылық тұрақтылығыңызды арттырып, шығындар мен жинақтарды теңгерімде сақтауға көмектеседі. Бұл табысты көбейту мен қаржылық мақсаттарға жылдамырақ жетудің тәсілі болып саналады.
Қосымша табыс көзі әр түрлі болуы мүмкін. Біріншіден, сіздің біліктілігіңіз бен дағдыларыңызға негізделген жұмыс табу мүмкіндігі бар. Мысалы, фрилансинг, үйде жұмыс істеу немесе өзіңіз қызығатын салаларда консалтинг қызметін көрсету қосымша табыс әкелуі мүмкін. Сондай-ақ, шығармашылық қабілеттеріңізді қолдана отырып, сурет салу, қолөнермен айналысу немесе музыкамен байланысты жұмыстар да қосымша табыс көзі бола алады.
Екінші мүмкіндіктердің бірі – әртүрлі онлайн платформалар арқылы өнім немесе қызмет сату. Интернетте сіз өзіңіздің өнімдеріңізді, курстарыңызды, кітаптарыңызды немесе басқа да цифрлық өнімдеріңізді сата аласыз. Онлайн дүкен ашу немесе жарнамалар арқылы табыс табу қазіргі таңда кең таралған тәсілдер болып табылады.
Үшіншіден, инвестиция жасау – қосымша табыс табудың тағы бір жолы. Акциялар, облигациялар, криптовалюталар немесе жылжымайтын мүлік сияқты инвестициялық құралдарға ақша салу да табысыңызды арттыруға мүмкіндік береді. Әрине, инвестиция салу белгілі бір қауіп-қатермен байланысты болғандықтан, мұндай шешімдер қабылдар алдында жақсы зерттеу жүргізу қажет.
Қосымша табыс көзін табу сіздің қаржылық мақсаттарыңызды тезірек жүзеге асыруға, жинақтарыңызды көбейтуге және болашаққа қауіпсіздік орнатуға көмектеседі. Тек бір табыс көзіне ғана сеніп қалмай, әртүрлі мүмкіндіктерді қарастырып, әр салада өзіңізді сынап көру маңызды.
Қаржы туралы білім алу
Қаржы туралы білім алу – ақшаны басқарудың негізі және тиімді қаржылық шешімдер қабылдауға көмектесетін маңызды қадам. Бұл сіздің қаржылық сауаттылығыңызды арттырып, ақшаны қалай жинау, үнемдеу және инвестициялау керектігін түсінуге мүмкіндік береді. Қаржы білімін алу тек кәсіби қаржыгерлер үшін ғана емес, әр адам үшін маңызды, өйткені бұл күнделікті өмірде кездесетін түрлі қаржылық мәселелерді шешуде көмектеседі.
Қаржы туралы білім алу алғашқы кезекте негізгі қаржылық терминдер мен ұғымдарды түсінуінен басталады. Бұл бюджет жасау, инвестициялар, салықтар, несиелер мен қарыздар, зейнетақы жүйесі сияқты тақырыптарды қамтиды. Бұл білімдер адамдарға ақшаны қалай тиімді пайдалануды, қаржылық мақсаттарды қалай қоюды үйретеді.
Қаржылық білім алу үшін көптеген ресурстар бар: кітаптар, мақалалар, онлайн курстар мен вебинарлар. Сонымен қатар, кәсіби қаржылық кеңесшілермен немесе бухгалтерлермен кеңесу де өте пайдалы болуы мүмкін. Қаржы білімін алу – бұл тек теориялық білім ғана емес, сондай-ақ практикалық дағдыларды меңгеру. Мысалы, инвестициялар мен қаржы нарықтарының қалай жұмыс істейтінін түсіну сізге дұрыс шешімдер қабылдауға көмектеседі.
Қаржылық білім алу ұзақ мерзімді перспективада сіздің қаржылық жағдайыңызды тұрақтандыруға және қаржылық мақсаттарға жетуге көмектеседі. Ақшаға қатысты сауаттылық артуы сізге қаржыңызды тиімді басқаруға, бюджетіңізді бақылауға, артық шығындардан аулақ болуға және инвестициялар арқылы табыс табуға мүмкіндік береді. Әркім өз қаржылық сауаттылығын арттырып, осы салада білімін тереңдету арқылы болашақта қаржылық қауіпсіздігін қамтамасыз ете алады.
Табысы аз адамдарға арналған кеңес
Табысы шектеулі болса да, ақшаны дұрыс басқару арқылы жақсы нәтижелерге қол жеткізуге болады. Мұндай жағдайда басты назарды шығындарды бақылауға, қарыздардан құтылуға, үнемдеуге және қосымша табыс көздерін табуға қою қажет.
Бірінші кезекте, шығындарыңызды жазып алып, қай жерде артық шығындар жасап жатқандығыңызды анықтау қажет. Бұл шығындардан қалай үнемдеуге болатынын көруге көмектеседі. Әсіресе, қажетсіз және маңызды емес шығындарды азайту маңызды. Мысалы, қымбат кофелерді сатып алу немесе дайын тағамдарды жиі тұтыну – бұл шығындарды бақылауға алуға болатын нәрселер.
Екінші кеңес – ақша жинауды бастау. Табысы аз болғанымен, белгілі бір мөлшерде ақша жинауға мүмкіндік бар. Кішкентай сомалар да уақыт өте келе жинақталып, маңызды мақсаттарды жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Үшіншіден, қосымша табыс көзіне назар аудару керек. Бұл фрилансинг, қосымша жұмыс немесе онлайн платформалар арқылы табыс табу болуы мүмкін. Әркім өз қабілеттеріне сәйкес қосымша табыс табудың жолдарын іздеуі керек. Қосымша табыс көздері қаржылық жағдайды жақсартуға және жоспарланған мақсаттарға жылдам жетуге көмектеседі.
Сонымен қатар, қарыздарды басқаруды үйрену маңызды. Табысы аз адамға қарыздар көбінесе ауыртпалық болады, сондықтан алдымен жоғары пайызбен алынған қарыздарды төлеуге назар аударған жөн. Сондай-ақ, қарызды қайта қаржыландыру немесе қосымша қарыздарды алу мәселелері бойынша қаржылық кеңесшілерден көмек алу пайдалы болуы мүмкін.
Соңында, қосымша білім алу да маңызды. Табысы аз болса да, жаңа дағдылар мен білім алу арқылы жоғары табысты жұмыстарға қол жеткізуге мүмкіндік бар. Онлайн курстар мен тегін білім беру платформаларын пайдалану арқылы адам өз дағдыларын жақсартуға және нарықта жоғары бағаланатын маман болуға мүмкіндік алады.
Табысы аз болса да, ақшаны дұрыс басқару арқылы қаржылық тұрақтылыққа қол жеткізуге болады. Табысы аз адам үнемдеуді, қосымша табыс табуды, шығындарды бақылауды және қарыздарды басқаруды үйрене отырып, қаржылық қиындықтарды жеңіп, болашақта табысты бола алады.
Қорытындылай келе, ақшаны жинап, үнемдеуге бағытталған әртүрлі тәсілдер мен стратегиялық қадамдар қаржылық жағдайды жақсартуға және тұрақты болашаққа қадам басуға көмектеседі. Әркім өз мүмкіндіктері мен жағдайына сәйкес өзіне қолайлы әдістерді пайдаланып, қаржылық мақсаттарына жете алады.