Пенде біткеннің қателіксіз өмір сүруі мүмкін емес дерсіз. Дегенмен, қателесуге болмайтын, егер қателессең сол қателігің бүкіл тағдырыңа кері әсерін тигізетін бір кезеңдер болады. Ол мамандық таңдау кезінде жасаған соңғы шешімің. Расында да мамандық таңдау - өмірдегі ең маңызды шешім.
Біз бүгінгі мақаламызда жаңа мамандықтар мен қазіргі әлемнің тенденцияларын түсіну тәсілі төңірегінде аз-кем әңгіме өрбітсек дейміз. Бұл мақалада еңбек нарығының құрылымын жақсырақ бағдарлауға және болашақтың жаңа көкжиектерін көрсетуге барынша тырыстық. Себебі, адамдар көп жағдайда өз болашағынан не қалайтынын бағамдай бермейді және мамандықты саналы түрде таңдамайды. Көптеген адамдар үшін кездейсоқ қабылданған шешім кейіннен өз өміріне наразылық тудырады және көп жағдайда адам қайта оқуға және қызмет саласын өзгертуге тура келеді.
Мамандықты қалай таңдаған дұрыс?
Мамандық таңдау-әр адамның өміріндегі ең маңызды шешімдердің бірі. Біздің өзін-өзі анықтауымыз, мансаптағы жетістіктеріміз және өмірден жалпы қанағаттану осы таңдаудың дұрыстығына байланысты. Алайда, көбінесе біз өз жолымызды анықтау процесінде қиындықтарға тап боламыз.
Мамандық таңдаудағы алғашқы қадам - интроспекция. Өзіңізге мына сұрақтарды қойып, соған жауап беріп көріңіз. Менің қызығушылықтарым қандай? Мен не істегенді ұнатамын? Мен неден жақсымын? Менде қандай дағдылар мен таланттар бар?Сондайақ өзіңіздің қалауыңыз бен құмарлықтарыңызды қадағалаңыз, сонда сіз не нәрсеге көбірек сәйкес келетіндігіңізді түсінесіз.
Мамандық таңдау кезінде жеке қасиеттеріңізді ескеру маңызды. Кейбір кісілер халықпен жұмыс істегенді, көмек көрсеткенді және қамқорлық жасағанды ұнатады, ал енді бір кісілер белгілі бір тапсырмаларға назар аудара отырып, жалғыз жұмыс істегенді жөн көреді. Сондай-ақ, табыс, стресс деңгейі және жұмыс кестесінің икемділігі саласындағы қажеттіліктеріңізді ескеріңіз.
Мамандық таңдаудың маңызды құпияларының бірі-еңбек нарығын зерттеу. Олардың даму әлеуетін, жалақы мүмкіндіктерін және нарықтағы сұранысты түсіну үшін әртүрлі салалар мен кәсіптерді зерттеңіз. Таңдалған салада бәсекеге қабілетті болу үшін оқу және біліктілікті арттыру мүмкіндіктерін қарастырыңыз.
Әр түрлі мамандықтар туралы ақпарат іздеуге көмектесетін ақпараттық ресурстар туралы ұмытпаңыз. Кәсіби сайттардағы профильдерді қараңыз, кәсіби журналдар мен кітаптарды оқыңыз, сізді қызықтыратын салада жұмыс істейтін адамдармен байланысыңыз. Сұрақтар қойыңыз және өз тәжірибелерімен бөлісетін әрі дұрыс шешім қабылдауға көмектесетін тәлімгерлерді іздеңіз.
Ой еркіндігі мен білім – мамандық таңдаудағы негізгі факторлар. Білімнің әртүрлі салаларын зерттеңіз, курстар мен семинарларға қатысыңыз, шеберлік сыныптары мен тренингтерге қатысыңыз. Таңдалған салада өз дағдыларыңызды дамытыңыз және сіз таңдалған мамандық үнемі үздіксіз ізденісті, оқу мен өзін-өзі жетілдіруді қажет ететініне дайын болыңыз.
Тәжірибе жасаудан және кәсіби өміріңізде өзгерістер жасаудан қорықпаңыз. Кейде белгілі бір мамандық сізге сәйкес келетінін білудің ең жақсы жолы - оны сынап көру. Сіздің идеяларыңыз шындыққа сәйкес келетінін түсіну үшін таңдалған салада интернешиптен немесе тәжірибеден бастаңыз!
2024 жылғы еңбек нарығының тенденциялары
Соңғы төрт жылдағы пандемия және басқа да сыртқы жағдайлар еңбек нарығын қатты өзгертті. Қазіргі еңбек нарығы – жұмысшылар нарығы. Кадр тапшылығы жағдайында тенденцияларды белгілейтін мамандар, сондықтан әрбір HR маманы мен топ-менеджер өз жұмысында оларды ескеруі қажет. Икемділіктің болмауы бизнеске кері әсерін тигізуі мүмкін.
Қашықтықтан және гибридті жұмыстың өсуі
2020 жыл бірқатар мамандардың кеңседе болуының қажеті жоқ екенін көрсетті. Ноутбук пен тұрақты интернет адамдарға өз жұмыстарын кеңседен тыс жерлерде де орындауға мүмкіндік береді.
Қашықтан жұмыс істеудің бірқатар артықшылықтары да бар. Мәселен, жұмыс беруші кеңсе жалдау ақысын үнемдей алады, ал қызметкер оған жету уақытын босқа өткізбейді. Сонымен қатар, бұл форматтың кемшіліктері де жоқ емес. қашықтан жұмыс істеу көбінесе жұмыс пен жеке өмір арасындағы шекараны бұзуы мүмкін.
Кйбір жауапкершілігі төмен жұмысшылар жұмыс беруші тарапынан бақылаудың жоқтығын пайдаланып, жұмыс процестеріне емес, өз ісін көбірек ойлауы мүмкін. Өйткені, штаттан тыс жұмыстың айырмашылы олар жалақыны жұмыстағы уақыты үшін емес, еңбек функцияларын орындағаны үшін алады.
Алдағы 5-10 жылда еңбек нарығы қандай болады?
Ал біз сізге халықаралық кадр сарапшыларының болжамы бойынша алдағы 5-10 жылда еңбек нарығында пайда болатын әртүрлі салалардағы мамандықтардың тізімін ұсынып көрейік.
Сонымен, алдағы 5-10 жылда еңбек нарығы қандай болмақ?
Белсенді өзгеріп жатқан қазіргі әлемде еңбек нарығы да тез өзгеруде. Алдағы 10 немесе 15 жылда қандай салалар перспективалы болады? Жұмыс берушілерден қандай мамандар сұранысқа ие болады және қандай мамандықтар мүлдем тоқтайды?
Қазір «Жаңа мамандықтар атласы» деген жаңа жоба бар. Бұл жаңа мамандықтардың болжамындағы тенденцияларды талдауға негізделген перспективалық салалардың альманахы, оған сұраныс тек қана өсетін қазіргі заманғы шексіз мүмкіндіктер әлемінде нұсқаулық болып табылады; Осылайша, атлас алдағы жылдар бойы сұранысқа ие болатын және өзіңізді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін мамандықты табуға көмектеседі. Жобаның мақсаты – жастардың болашақ мамандығын саналы, саналы таңдауы. Оны дамытуда жетекші рөлді Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің жобалық кеңсесі аймақтық жобалық кеңселермен – аймақтық университеттермен бірлесіп атқарады.
Бүгінде әлем тез дамып, жаңа технологиялар жетілуде. Танымал мамандықтар бірте-бірте өзектілігін жоғалтады немесе жай ғана өзгереді. Бүгінгі таңда цифрландыру, автоматтандыру және жасанды интеллект көптеген кәсіпорындар мен мекемелердің жұмыс істеу тәсілін өзгертуде. Виртуалды шындық технологияларымен жұмыс жасау дәуірі келеді, сондықтан алдағы онжылдықта еңбек нарығы айтарлықтай өзгереді.
Бүгінде жақын аралықта жойылуы мүмкін деген 140 мамандық анықталған. Әрі бұл тізім жыл сайын жаңартылып, толығып отырады. Мысалы, туризм саласында қазірдің өзінде 17 түрлі мамандыққа айтарлықтай сұраныс жоқ анықталған.
Мәселен, билет агенті; туристік фирманың кеңсе менеджері; билеттерді брондау операторы; қонақүйді брондау операторы; қонақ үй-партер (кіре берісте келушілерді қарсы алу).
Мұнай-газ саласында да жойылып бара жатқан мамандықтар бар:
Айталық, бұрғылау маманы (бұрғылау жөніндегі инженер); мұнай және газ өндіру операторы; кеңсе маманы; бухгалтер (хронометраж); диспетчер секілді мамандардың орнын техника өздері атқара береді.
Сондай-ақ тау-кен металлургия өнеркәсібінде де стандартизатор; қанықтырғыш; бункер; шам жасаушы; құрылысты техникалық қадағалау жөніндегі инженер; батарея қызметкеріне сұраныс азайған.
Қазір қандай мамандықтар өзекті?
ESG, IT, ауыл шаруашылығы және білім беру сияқты салалар қазір жаһандық күн тәртібінде өте өзекті.
Экологиялық, әлеуметтік, басқару (экологиялық, әлеуметтік және корпоративтік менеджмент) бағыттарына назар аудару табиғатқа, қызметкерлерге және қоғамға құрметпен қарауды білдіреді.
Сонымен қатар бұл салада жаңа мамандықтар да анықталды.
Мәселен, экотехнолог; экожүйені басқару технологы; экологиялық талдаушы; энергия үнемдеу жүйелерінің инженері; құрылыс қалдықтарын өңдеу жөніндегі инженер-технолог; қалпына келтіру және қайта өңдеу жөніндегі инженер; электр және жылу энергиясын сақтау құрылғыларын әзірлеуші және жобалаушы секілді жаңа мамандықтар бар.
Немесе, цифрлық технологияларды қолданудың кеңеюіне байланысты IT мамандары да әртүрлі салаларда профильденеді.
Бұл салада инклюзивті дизайн бойынша маман; сандық денсаулық сақтау маманы; онлайн білім беру маманы; сандық өнер бойынша маман; деректер туралы ғылым; блокчейн инженериясы сұранысқа ие.
Қазақстанда ауыл шаруашылығы жақсы дамығандықтан да жаңа сұранысқа ие мамандықтар бар.
Бұл салада агрогенетик; синтетикалық биология маманы; ауыл шаруашылығын автоматтандыру және роботтандыру маманы; инновациялық препараттардың технологы; АТ пайдалана отырып су және жер ресурстарын басқару мамандары бар.
Виртуалды әлем дизайнері
Неліктен IT болашақтың мамандығы? Бұл әртүрлі салаларда жаңа мүмкіндіктер ашатын экономиканың қарқынды дамып келе жатқан саласы. Ол адамзат жұмыс істейтін, оқитын және демалатын жаңа виртуалды шындықты жасайды. Дизайнер шындыққа барынша жақын ыңғайлы виртуалды кеңістікті жасайды. Бұл виртуалды кеңселер, мұражайлар, стадиондар, университеттер болуы мүмкін. Осының барлығын жобалау үшін дизайнерде бағдарламалау және өңдеу дағдылары болуы керек және психология, сәулет және дизайн туралы білімі болуы керек.
Желілік дәрігер
Қай мамандық әрқашан сұранысқа ие болады десеңіз, ол сөзсіз дәрігерлік және ұстаздық мамандықтар. Бұл екі мамандық әрқашанда сұранысқа ие болады. Желілік дәрігер – бұл IT-бағдарланған медициналық білімі бар маман. Ол телемедицина жүйелерінің бағдарламалық жасақтамасы арқылы пациенттерге онлайн кеңес береді. Желілік дәрігер қашықтан басқа мамандармен онлайн кеңес өткізіп, диагноз қойып, ем тағайындай алады және науқастың денсаулығын бақылай алады.
Инженер-робототехника
Роботтар біздің өміріміздің бір бөлігіне айналуда - шаңсорғыштар, смарт динамиктер, Tesla автомобильдері, киберпротездер. Робототехника белсенді түрде дами береді, ал оны жасаушылар еңбек нарығында сұранысқа ие болады. Робототехника инженері болу үшін сізге физика, механика, бағдарламалау және IT-технологияларды оқу қажет.