А.Байтұрсыновтың "Тіл – құрал" оқулығы туралы

Тіл – құрал.Оқулық негізінен, үш жылдыққа арналып, əр жылғы сыныптарға жеке-жеке жазылған құрал. Бірінші тіл танытқыш кітап:Дыбыс жүйесі мен түрлері (1914), екіншісі: Сөздің жүйесі мен түрлері (1914-1915), үшіншісі: Сөйлем жүйесіментүрлері (1923). Барлығыда Орынбордажарықкөрген. Əдіскер ұстаз осы оқулықты не себепті үш жылға бөлінгенін түсіндіре отырып, бірінші жылы оқытылатын «Тіл – құрал» тіл білімінің негізі болғандықтан оқытушылардың алғашқы жылы нық үйретулері керектігін ескертеді. Бірінші кітапта əріптер, буындар, əріптер туралы ережелер, қазақ тіліндегі сөздердің тұлғалары оқытылса, жеткілікті екенін айтады. Дүниедегі жұрт тілінің негізі үшке: Түбіршек, жалғамалы, қопармалы бо- лып бөлінетіні, ал қазақ тілінің қай топқа жататынын əрі оның негізгі ережелерін түсіндіріп береді. Сонымен қатар, оқулықта қолданылуға тиісті əдіс-тəсілдердің қандай жолмен оқытылуы керектігін ұғынықты етіп түсіндіреді. Оқулықтың тақырыбы күрделеніп, қарапайымнан күрделіге қарай оқыту тəсілі саты- лана қолданылып кітаптың екінші, үшінші жалғасы жазыла- ды. Жалпы, ағартушының бала оқытудағы əдістемелік мұрасы туралы 1995 жылы тілші ғалым А.Қыдыршаев ғылыми зерт- теу еңбегінде əдіскердің еңбектерінің жазылу тарихы, əліппе мен оқулықтарының  əдістемелік  негізі, жалпы сипаттамасы жөнінде сараптамалық талдаулар жасады. Зерттеуші еңбегінде «Ахмет Байтұрсынұлы – қазақ тілін оқыту əдістемесі ілімінің іргетасын қалаушы» екендігін ғылыми тұрғыдан дəлелдеп шығып, ағартушының əдістемелік мұрасының бүгінгі оқыту ісімен сабақтастығын, тұлға мұрасының өміршеңдігін жазды. Шындығында, осы «Тіл – құрал» кітабының бірінші бөлімі – 7 рет, екіншісі – 8 рет, үшіншісі – 6 рет басылған.

 «Əліп-би.  Жаңа  құрал».  Əліппе  Қызылорда  баспахана- сынан 1926 жылы бұрынғы «Оқу құралы. Қазақша алифбаға» жалғасты құрал ретінде қайта жазылған. Кітап 14 жылдан соң қайта өңделіп, 1926 жылы басылып шыққан. 1926 жəне 1928 жылғы  басылымдар  арасында  аса  көп  айырмашылық  жоқ. Алғашқы  басылым  116  бет,  кейінгі  басылым  114  бет.  1927 жылғы екінші басылымның түпнұсқасы табылған жоқ. 1928 жылғы  оқулық  ішкі  мұқабасында  3-нші  рет  басылғандығы айтылады.  Ұлттық  кітапхананың  Сирек  қорлар  бөліміндегі тіркемеде осы оқулықтың 1924, 1926, 1927 жылдары жарық көргендігі туралы картотекалық ақпар бар. 1926 жəне 1928 жылғы басылымдарды салыстырғанда өзгерістер байқалмады. 1928  жылғы  нұсқа  1992  жылғы  «Тіл  тағылымы»  атты жинаққа енді. 1992 жылғы басылымда қажетті суреттер берілмеген, кесте ішінде бос орында қандай сурет болатындығы туралы айтылады да төте жазудың сол жағына кирилше жа- зылуын беріп отырады. Мəселен, 1926 жылғы нұсқада əр тақырыпқа керекті суреттердің барлығы дерлік түгел беріл- ген. Жəне осы суреттер арқылы сабақ оқытуда баланың ұғымына тез қонымды болатынын негізге алған əдіскер-ұстаз кейінгі басылымда да суреттердің көрнекті болғанын назарда ұстаған. 1992 жылғы басылымда суреттер құрастырылмаған, түпнұсқадағы 32 беттегі «Кім табады?» деген  айдарша- мен  берілетін  топтамалы  9  суреттің  тақырыптық  орны,